ΕΚΘΕΣΗ - ΑΝΑΦΟΡΑ 

   Σας γνωρίζω ότι διενήργησα για την Υπηρεσία μας και με σύμφωνη γνώμη της 23^ης  Ε.Β.Α. σωστική ανασκαφική έρευνα, όπως επίσης καθαρισμό και αποκάλυψη των υπολοίπων σωζομένων αρχαίων λειψάνων στο κέντρο της πόλης Ελύμνιον, τοποθεσία «Παναγίτσα».

Το ερευνηθέν κτίριο στεγάζει ένα τμήμα ψηφιδωτού και τοιχίο το οποίο πιθανολογείται ότι αποτελεί τμήμα Βασιλικής του ύστερου 5^ου αι. μ.Χ.

Ανατολικά του τοιχίου σε απόσταση 2 μέτρων σώζεται σε κακή κατάσταση ψηφιδωτό δάπεδο το οποίο έχει υποστεί ρωγμώσεις και αλλοιώσεις από σκληρά υποδήματα (μπότες – τακούνια) και πλήρη αλλοίωση με μερική καταστροφή, βενζίνη - λάδια καντηλιών - κερί-ασβέστη και διάφορες ουσίες υγρού τύπου, όπως μείγματα πετρελαίου του περασμένου αιώνα τα οποία με αλλεπάλληλα σοβατίσματα είχαν διαβρώσει την ζωγραφική ψηφιδωτή παράσταση, ενώ είχε σχηματιστεί επίστρωση μαύρου μείγματος 1,5 εκ.

Η κακή εξαέρωση επιδείνωσε την κατάσταση και οι ψηφίδες και το υπόστρωμά τους έπρεπε και στον προθάλαμο και στην αψίδα να συντηρηθούν αμέσως μετά από καθυστέρηση 40 και πλέον ετών.

Αβακίσκοι που υπήρχαν δεξιά αριστερά πεταμένοι, τους συλλέξαμε επιμελώς, ενώ τμήμα ενός ιχθύος 12 εκ. βρέθηκε ως οικοδομικό υλικό εντοιχισμένο στη δυτική καμάρα. Το τμήμα αυτό πιθανότατα απεικολλήθει από τον ιχθύ αριθ. 2 και συντηρείται τώρα στα εργαστήρια της Εφορίας.

Δυτικά του αποκαλυφθέντος τοιχίου Ε1 σώζεται σε καλή κατάσταση έτερον τμήμα ψηφιδωτού το οποίο ανήκει στο δωμάτιο Γ. Το ψηφιδωτό δωμάτιο Γ έχει αποκολληθεί και μεταφερθεί στο μουσείο Λίμνης το 1961. Το σχέδιο του προθαλάμου 1 είναι κατασκευασμένο με opus tesselatum, ενώ δυτικά και ανατολικά υπάρχει opus taeniatum.

Στην αψίδα το ψηφιδωτό αποτελείται επίσης από μικρούς αβακίσκους μήκους 2 χιλιοστών μέχρι 0,5 εκατοστού και παρουσιάζει στα τμήματα των ιχθύων και στις λεπτομέρειές του (opus selectum). (Η εκλεκτική αυτή εργασία παρουσιάζεται από το ήμισυ του 1^ου αι. μέχρι και τα μέσα του 2^ου μ.Χ. επί Τραϊανού. Επί των ιχθύων και της βάσης της αψίδος, η οποία απεικονίζει το κύμα, πραγματοποιείται σκωληκοειδής τεχνική για να απεικονιστούν με απόλυτη ευκρίνεια οι άκανθοι, τα λεπίδια και η γραμμική τελειότητα από υαλόμαζες και ορυκτά είδη. Πιθανότατα έχουμε υαλόδεις μάζες σε opus musivum. Το ψηφιδωτό απεικονίζει 18 ιχθείς, που αποτελούν  όλα είδη του Ευβοϊκού Κόλπου,

διασήμου στην αρχαιότητα για την πλούσια θαλάσσια πανίδα του.

Μεταξύ αυτών υπάρχουν:

·          Pagellus erythriys. (Ερυθρίνος).

·          Mullus surmaletus (Τρίγλη).

·          Merluccius merluccius. (Γάδος).

·          Sardinella aurita. (Αρίγγη η Σαρδική).

·          Pomatomus saltator. (Θύννος ο κοινός).

·          Ηelicolenus dactylopterys. (Σκόρπαινα).

·          Labrax. (Λάβραξ ο λύκος).

·          Chrysophrys. Χρυσόφρις ο επίχρυσος.

Οι ιχθύες αντικατοπτρίζουν εκτός από την πλήρη απεικόνισή τους στο χρωματισμό και στο σχήμα, μία αισθητική παράδοση ζώντος και αναπνέοντος οργανισμού, τοποθετημένου σε 2 κατευθυντήριους άξονες.

Μεταξύ των ειδικών αυτών ιχθύων που αποτελούν την καλύτερη ποιότητα θαλάσσιας πανίδας του κόλπου, ο ζωγράφος πλήρωσε τον κάμπο του ψηφιδωτού με μικρούς δεύτερης ποιότητος ιχθύες (Sardinella aurita), ενώ εσκεμμένα δεν απέδωσε όστρακα του θαλάσσιου κόσμου. Πιθανότατα διαφαίνεται ένα είδος θαλάσσιου ζώου που απεικονίζει το εμβληματικό θέμα του δελφινιού.

Οι αβακίσκοι του εμβλήματος έχουν αφαιρεθεί εντέχνως από επισκέπτες

στο πέρασμα του χρόνου, πιθανότατα λόγω των αισθησιακών χρωμάτων που απέδιδε ο πίνακας. Το κάτω τμήμα της αψίδος κλείνει ως συνοριακή διάταξη με κυματοειδείς αποφύσεις οι οποίες έχουν δημιουργηθεί με σκωληκοειδή τεχνική. Στο κέντρο του ζωγραφικού πίνακα, ξεχωρίζει κάποιος τη δύναμη του εμβλήματος, που πιθανότατα παριστάνει ιστάμενο δελφίνι με τρίαινα.

Η σύνθεση φαίνεται ότι αποδίδει εραλδική διάταξη, διότι οι ιχθύες δεν απλώνονται ατάκτως, αλλά δημιουργούν αντιθετική ισορροπία με αντωπά ζεύγη, τοποθετημένα κάθετα και οριζόντια στον άξονα της εικόνας.

        Τέλος, θα ισχυριζόμασταν ότι οι νηχόμενοι ιχθύες, ζώντες και αναπνέοντες, σηματοδοτούν πιθανότατα ένα έργο της Ελληνιστικής περιόδου, το οποίο κατά παραγγελία αντιγράφηκε από αττικό ψηφοθέτη μεταξύ του 2^ου και 3^ου μ.Χ. αιώνος.

Για 3 εβδομάδες το ψηφιδωτό συντηρήθηκε και καθαρίστηκε επαρκώς από υπαλλήλους της ΙΑ΄ Ε.Π.Κ.Α. Μετά τη φωτογράφησή του και με τη σύμφωνη γνώμη του συντηρητή της ΙΑ΄ Ε.Π.Κ.Α. προτείνουμε να μην πατηθεί το ψηφιδωτό από τους επισκέπτες του εκκλησιδίου. Συντηρήθηκε η πρώτη καμάρα του κτιρίου και διανοίξαμε μία

έτερη είσοδο, ώστε να διευκολυνθεί ο εξαερισμός με αποτέλεσμα να ελαττωθεί η υγρασία στον τομέα της αψίδος. Αριστερά της εισόδου στον δυτικό τομέα μεταξύ του Ε1 τοιχίου και της ταινίωσης του ψηφιδωτού, απελευθερώθηκε αρκετός χώρος ώστε οι πιστοί να εκτελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Προτείνουμε να ελαχιστοποιηθεί ο αριθμός των καντηλιών, ενώ οι εικόνες να βρίσκονται μόνο στο δυτικό τμήμα του κτιρίου, έτσι ώστε το θεατό ανατολικό τμήμα του αρχαίου κτιρίου να έχει θέαση και επισκεψιμότητα. Στην πρόταση αυτή συμφώνησε ο Επιμελητής του Μουσείου Λίμνης κ. Δημήτρης Αποστόλου, ο Πρωτοπρεσβύτερος Κων/νος Λιάσκος, όπως και ο συντηρητής της ΙΑ΄ Ε.Π.Κ.Α.

Στο αρχαίο τμήμα θα δημιουργηθεί περισχοίνωση για την ασφάλεια του αρχαίου, ενώ θα πρέπει να υπάρχει άπλετος φωτισμός από το Δήμο για τη διευκόλυνση των επισκεπτών και την καλή ορατότητα των επισκεπτών.

Το ψηφιδωτό και το αρχαίο κτίριο μελετώνται εκ νέου για να διαπιστωθεί ο χρόνος κατασκευής της Βασιλικής, όπως και για να διαπιστωθούν έτερες οικοδομικές φάσεις του κτιρίου κατά την Τραϊανή

περίοδο. Η ανασκαφική έρευνα και τα συμπεράσματά της δημοσιεύονται στα Π.Α.Ε. 1961 από τον Μανώλη Χατζηδάκη, ενώ ο Γ. Σωτηρίου είχε παρατηρήσει το ψηφιδωτό το 1929 (Α.Ε. 1929, 165).  Τέλος προ αυτών, το 1854, ο Δήμαρχος Αγγελής Φλώκος είχε διενεργήσει σωστική ανασκαφική έρευνα, μετά από προτροπή των κατοίκων για την εύρεση των αρχαίων λειψάνων, όπως αναφέρονται στα έγγραφα του Γ.Α.Κ: Τ.Α.Λ. -  Ι.Α.Δ.Α., α)αρ. πρωτ. 331(18/10/1856). β).αρ. πρωτ. 14 (26/10/1856), γ). αρ. πρωτ. 3505 (8/6/1859).

Την πληροφορία μας έδωσε ο διευθυντής του Γ.Α.Κ. κ. Βασίλης Δούκουρης και ο διευθυντής του Μουσείου κ. Δημήτρης Αποστόλου. Το ψηφιδωτό σχεδιάστηκε από την κ. Δέσποινα Χρήστου της ΙΑ΄ Ε.Π.Κ.Α, ζωγραφίστηκε από τον κ. Ευάγγελο Παπαγεωργίου το 1961 in situ και φωτογραφήθηκε από τον συνεργάτη – φωτογράφο κ. Γιάννη Φαφούτη. Η αναγνώριση των ιχθύων έγινε από τους αλιείς του Ευβοϊκού κόλπου κ.κ. Αντρέα Συρόπουλο και Κων/νο Κρεμμύδα, ενώ την οικοδομική εργασία εντός του εκκλησιδίου εξετέλεσε ο αρχιμάστορας της Λίμνης κ. Αριστείδης Βαρβάκης. Ο Δήμος Ελυμνίων εκάλυψε τη μεταφορά των υπαλλήλων της υπηρεσίας με δικά του έξοδα, ενώ ευγενώς μας χορήγησε ένα ποσό για τα υλικά της εργασίας και τα εργατικά ημερομίσθια του αρχιμάστορα εντός του εκκλησιδίου, ο δικηγόρος - κάτοικος Κηρίνθου κ. Γιάννης Δελιβάνης.

Τα αποτελέσματα της έρευνας στη σωστική αυτή ανασκαφή όπως, και η χρονολόγηση των οικοδομικών φάσεων, θα ανακοινωθούν στα τέλη του 2010.

                                                                 Ο αναφερών

                                                          κ. Άγγελος Ριτσώνης

                                                       Αρχαιολόγος ΙΑ΄ Ε.Π.Κ.Α.